Үндсэн ойлголт

Бетон, төмөр бетон бүтээц эдлэл. Орчин үеийн барилгад бетон төмөр бетон бүтээц эдлэлийг өргөн хэрэглэж байна. Цутгамал бетон, төмөр бетон бүтээц эдлэл нь физик механикийн өндөр үзүүлэлттэй, удаан эдлэгддэг, температурын хийгээд ус чийгийн нөлөөлөлд тэсвэртэй байдгаас гадна энгийн аргаар орон нутгийн дүүргэгч материал эх орны үйлдвэрийн цемент хэрэглэн үйлдвэрлэж болдог нь ийнхүү барилгад өргөн хэрэглэх нөхцлийг бүрэлдүүлж байгаа юм. Үнэ өртөг зардал нь ч дааж давшгүй өндөр биш юм. Бүтээц эдлэлийг үйлдвэрлэдэг аргаар нь угсармал ба цутгамал, угсармал-цутгамал гэж ялгаж болно.
Угсармал бүтээц эдлэлийг эхлээд үйлдвэр юмуу задгай талбайдүйлдвэрлэсний дараа барилгад авч ирэн төслийн байрлалд нь угсардаг.
Цутгамал бүтээц эдлэлийг барилгын төслийн байрлалд шууд цутгаж хийнэ.
Угсармал эдлэлийг барилгад байрлуулсны дараа түүнийг давхарлах буюу хоорондохийг дүүргэж цутгах маягаар угсармал- цутгамал бүтээцийг хийдэг болно. Манай оронд 1970-1985 онд барилгад угсармал бетон, төмөр бетон эдлэлийг их хэрэглэж байсан нь барилга байгууламжийг хурдан барих хэрэгцээ их байсантай холбоотой юм. Харин сүүлийн жилд цутгамал барилгын хэмжээ угсармалаасаа давж гарав. Энэ нь газар хөдлөлийн чичирхийллийн хүчийг давах, бат бөх барилга барих хэрэгцээ түүнчлэн үнэ өртөг нь цутгамалын хувьд арай бага болсонтой холбоотой. 1998 онд барилгын ханаар дамжин алдагдах дулааны хэмжээг бараг 2 дахин бууруулах техникийн шийдэлтийг төрийн захиргааны төв байгууллагаас зориуд зохион байгуулж үл сэргээгдэх эрчим хүчний нөөцийг хэмнэх шийдвэр гаргасантай уялдан барилгын гадна хашлага ханыг даацын байдлаар төлөвлөх тогтолцоо үндсэндээ алга болсон юм. Үүнтэй холбоотойгоор барилгыг цутгамал яс зангидлагатай барьж ханыг олон үе давхарлан зөвхөн өөрийгөө даах дулаан тусгаарлах зориулалтаар гүйцэтгэх боллоо. Ийнхүү цутгамал бетон төмөр бетоныг барилгад хэрэглэх хэмжээ улам нэмэгдэж байна..
 

Цутгамал технологийн  процессын бүтэц

Цутгамал бетон, бетон цутгах, бэхжүүлэх, хэвийг задлаж авах  гэх мэтчилэн иж бүрэн процессыг гүйцэтгэх шаардлагатай. Эдгээр процессыг дотор нь бэлтгэл ба үндсэн гэж ангилах бөгөөд хоорондоо зөөврийн ажилбараар холбогдоно.
Хэв болон арматурын эд ангийг бэлтгэх, бэлэн бэлдэцээр салангид хэв босгож арматур зангидах түүнчлэн бетон хольц зуурч бэлэн болгохыг бэлтгэл процесс хэмээнэ. Эдгээр процессыг барилгын байгууллагын үйлдвэр, цех, тасагт гүйцэтгэх нь зохимжтой боловч талбайд ч шууд хийж болно. Харин үндсэн процессыг барилгын талбайд гүйцэтгэнэ. Салангид хэв ба арматурыг төслийн байрлалд нь босгож бүтээц эдлэлийн тогтолцоог бий болгох, зарим тохиолдолд арматур болон хэвийг хамтатган босгох, бетон хольцыг цутгаж нягтруулах бетоныг бэхжилтийн явцад нь арчлах, арматурыг хөвчлөх (хэрэв хүчитгэсэн бүтээц эдлэл байвал) бөтоныг зохих бат бэхэд нь хүрмэгц хэвийг буулгаж авах зэрэг нь үндсэн процесс болно.

Хэв хашмалын ажил ба хэв хашмал
Хэв хашмалын ажлыг хийхдээ зохих бат бэх тогтворын нөхцөлийг хангаж технологийн ачаалааллыг даах чадвартай байх ба ус шингээлт багатай материалаар хийх, зөв хэлбэр нарийн хэмжээтэй байхаас гадна угсрахад хурдан хялбар бетон болон хэвийг эвдэхгүй амархан задарч болохоор байх мөн арматурыг байрлуулж, бетон цутгахад төвөггүй байх бүрдэл хэсгүүд нь хоорондоо зай завсаргүй нийлж байх ба бетоныг цутгах явцад хашмалыг нэмж угсрах, хэв хашмалыг ажил гүйцэтгэх төслийн дагуу байрлуулах ёстой байдаг.
Хэв хашмал
Хэв хашмал дараах үндсэн үүргийг гүйцэтгэнэ.
- бетоноор бүтээцийн төслийн хэлбэр дүрсийг бий болгох;
- бетоны гаднах гадаргуугийн шаардлагатай үзэмжийг хангах;
- хэв хашмалгүй байх үеийн бат бэхийг автал бүтээцийг барьж байх;
- шаардлага гарвал арматурыг сунгахад тулгуур болох;
Бетон ба төмөр бетон бүтээцэд хөдөлгөөнт, шилжүүлдэг, тусгайлсан ба инвентар маягийн хэв хашмалыг (MNS 3173, MNS 3852, MNS 5121) хэрэглэнэ.
Хэвний элементийн нэрлэсэн байрлалаас зөрөх хязгаар, мөн хэвний элементийн хэмжээний зөрүүгийн хязгаар MNS 3173, MNS 3852 стандартуудад зааснаас гадна 4 ба 5 дугаар хавсралтад зааснаас хэтрэхгүй байна.
Тухайн байгууламж буюу бүтээцийн тогтоосон хүлцэх хязгаарын доторх зөрөөг ажиглах боломжтой бөгөөд бүтээц чөлөөтэй хэв гажилттай байх нөхцөлийг хангаж,үйлдвэрлэлийн үед үүссэн ачааллыг хүлээн авч чадахаар хэв хашмал ба түүний бэхэлгээг төсөллөж, бэлтгэх хэрэгтэй.
Хэв хашмал ба түүний бэхэлгээ нь сонгож авсан аргаар бетоныг цутгах, нягтруулахад тохиромжтой бөгөөд урьдчилан хүчитгэх, бетон бэхжих, дулааны боловсруулалт хийх нөхцөлийг хангасан байвал зохино.
Задалж буулгадаг хэв хашмал нь түүнийг задлахад бүтээцийн бетонд гэмтэл учруулахгүй байхаар бэлтгэгдсэн байна.
Бетоны бат бэх хэв хашмалыг задлахад хангалттай болсон үед бүтээцийн хэв хашмалыг буулгана.
Задалж буулгадаггүй хэв хашмалыг бүтээцийн бүрэлдэхүүн хэсэг гэж төсөллөвөл зохино MNS 3852:1985 Бетон ба төмөр бетон эдлэлийн металл хэв

Арматурын төхнологи
Арматурчлалд тавих шаардлага
Арматурын бүтэц. Орчин үеийи барилгын бүтээц эдлэлийг арматурчлахдаа барилгын талбайд буюу талбайн гаднах цех тасагт үйпдвэрпэсэн арматурын арал, тор, эзэлхүүнт зангидлага болон тэдгээрийн дагалт хэсгүүдийг өргөн ашиглаж байна. Зарим онцгой нарийн төвогтэй бүтээц эдлэлийг барилгын талбайд төслийнх нь байранд салангид хэсгүүдээр зангидах буюу гагнаж байгаа юм. Гэхдээ барилга байгууламжийн зураг төсөл, АГТ болон ТК-д арматурын ажлыг хэрхэн зохион байгуулахыг тусгасан байх ёстой.

Бетоны хамгаалалтын үе
Бетоны хамгаалалтын үе, доор дурдсан шаардлагыг хангавал зохино.
 - арматур, бетоны хамтарсан ажиллагааг хангах;
 - бетон дах арматурын тээглүүр ба элементийн арматуруудын уулзварын залгаасыг найдвартай хамгаалах;
 - хүрээлэн буй орчны (түүний дотор идэмхий үйлчилгээ үзүүлэх) үйлчлэлээс арматурыг хамгаалах;
 - бүтээцийн гал тэсвэрлэлт ба гал хадгалах чадварыг хангах;

а-дам нуруу ба хавиргат хавтанд тулаасаар;

б-зарим арматурыг илүү гаргаж;

в-төмөр утас сүвлэсэн бетон дэрээр;

г-пүршин тогтоогчтой бетон товхоор;

д- хуванцар торгоовчоор;

е-нугалмал төмөр жийргээр тус тус хийх байдал
 Бетоны хамгаалалтын үеийн зузааныг, бүтээц дэх арматурын зориулалт, үүрэг (ажлын ба хийцлэлийн) бүтээцийн төрөл (багана, хавтан, дамнуруу, суурийн элемент, хана гэх мэт) арматурын төрөл, диаметр зэргийг харгалзан үзэж, шаардлагыг баримтлан тогтооно. Арматурыг хамгаалах бетоны үеийн зузаан нь арматурын диаметрээс багагүй бөгөөд 10 мм-ээс багагүй байх ёстой.
Арматурын торыг хавтгай бүтээц эдлэлд хэрэглэнэ. Арматурын шилбийг харилцан огтлолцсон байрлалд нь гагнах буюу бооно .
Хавтгай каркас нь дагуу чиглэлд байрлах хоёр, гурав эсвэл дөрвөн шилбэ, түүнийг холбох хөндлөн буюу налуу шилбэнээс бүрэлдэнэ. Дам нуруу, ригель, хөндөл, хучилт мэтийн шугаман бүтээц эдлэл цутгахад хавтгай каркасыг хэрэглэнэ.
Эзэлхүүнт каркасыг багана, дам нуруу, ригөль, хөндөл болон суурь цутгөхад хэрэглэх бөгөөд хавтгай каркасыг хооронд нь тодорхой зайтай байрлуулж угсралтын хомоор холбож эсвэл салангид шилбүүдийг дөрвөлжилж нугалсан хом төмрөөр хэлхэн холбож эзэлхүүнт каркас болгож болдог.


Төмөр бетон бүтээцийг хүчитгэх
Төмөр бетон бүтээцийг хүчитгэх. Төмөр бетон бүтээцийг ган элемент, бетон, төмөр бетон, арматур, полимер материал ашиглаж хүчитгэнэ.
Төмөр бетон бүтээцийг хүчитгэхэд, хүчитгэх элементийн ба хүчитгэгдэж буй бүтээцийн аль алиных нь даах чадварыг тооцож үзэх хэрэгтэй. Үүний тулд хүчитгэх элементийг, хүчитгэгдэж буй бүтээцтэй хамтран ажиллах нөхцөлийг хангавал зохино. Ихээхэн гэмтэлтэй хүчитгэгдэж буй бүтээцийн даах чадварыг тооцож үзэхгүй.
Үндсэн бүтээцийн бетоныг сэргээн засахад, хүлцэх хэмжээнээс их нээлттэй ан цавыг бөглөх болон бетоны бусад гэмтэлийг арилгахдаа тухайн хэсгийн бат бэх жигд байх нөхцөлийг хангавал зохино.
Хүчитгэхэд хэрэглэж буй материалын тооцооны үзүүлэлтийг мөрдөж байгаа норматив баримт бичгийн дагуу авна.
Харин хүчитгэгдэж буй бүтээцийн материалын тооцооны үзүүлэлтүүдийг хяналтын тооцоонд авсан, энэ нормын дагуу гүйцэтгэсэн судалгааны үр дүнг харгалзан үзсэн төслийн өгөгдлүүдээр тодорхойлно.
Хүчитгэгдэж буй төмөр бетон бүтээцийн тооцоог хүчитгэхийн өмнөх үеийн бий болсон хүчдэл - хэв гажилтын төлөв байдлыг харгалзан үзэж, төмөр бетон бүтээцийн нийтлэг дүрмээр хийнэ.
 Цутгамал болон угсармал-цутгамал бүтээцийг хүчитгэхдээ бетоныг нь нь бэхжих явцад нь хөвчлөх аргаар гүйцэтгэнэ. Цутгамал ба угсармал-цутгамал бүтээцийг хүчитгэхэд тууш ба тасралтгүй аргыг хэрэглэж байна. Тууш аргаар хүчитгэхэд бүтээцэд арматур байрлуулах суваг гаргаж цутгана. Бетон зохих бат бэхдээ хүрмэгц тэрхүү сувагт арматурыг сүвлэн байрлуулж бетонд нь тулж хөвчлөнө. Дам нуруу, багана, рам, силос зэрэг бүтээцийг тууш аргаар хүчитгэж болно. Резервуарыг тасралтгүй аргаар хүчитгэнэ. Үүнд, бүтээцийн гадна талаар төмөр утсан арматурыг тасралтгүй цувин ороож хүчитгэнэ.
Тууш аргаар хүчитгэхэд шилбэн арматур, туйван, канат түүнчлэн багц утсан арматурыг ашигладаг. Тууш хүчитгэхэд: арматур ба дагалт эд ангийг бэлтгэх; хүчитгэх арматурыг суулгах суваг гаргах; арматурыг анкертай холбож бэхлэх; арматурыг сувагт байрлуулж хөвчилж хүчитгэх; сувгийг цементэн зуурмагаар шахаж дүүргэх (задгай сувапгай брл бетоноор чигжинэ) зэрэг ажилбарыг гүйцэтгэх ёстой.
Халуунаар нь цувиж үечилсэн гадрага гаргасан А-II, А-IIв, А-1V , Ат-IV, А-V, Ат-V, Ат-VI ба ендер бат бэх бүхий ган утас В-II, Вр-II-ыг шилбэн арматур болгон хэрэглэнэ.Арматур ба дагалт эд ангийг бэлтгэхэд: тэгшлэх, цэвэрлэх, таслах, залгаж гагнах, анкер суулгах ( зур.) зэрэг үйлдэл гүйцэтгэнэ. Арматурын ( зур.) төгсгөлийг ган ишинд сайтар гагнаж анкер болгоно. Ишний гадна талаар гаргасан эрээсэнд чангалах эрэг ба даруулгаар дамжуулж хөвчлөх хүчийг бетонд өгнө.
Мушгимал туйеан болон канатыг 1,5...5мм голч бүхий өндөр бат бэхтэй ган утсаар хийдэг. ЗХУ-аас (хуучин нэрээр) манайд 1970-80 онд байгуулж өгсөн бетоны том том үйлдвэрт арматурыг хүчитгэх тоног төхөөрөмж суурилуулсан байдаг байсан. Гурав, долоо ба арван есөн утасыг (П-3, П-7, П-19) 45...15мм (зур.) голчоор мушгисан арматурын туйван болон тэдгээр туйванг дахин томж үйлдвэрлэсэн ган канатыг дээр дурьдсан үйлдвэрт ашиглаж хүчитгэсэн эдлэл үйлдвэрлэж байв .

Туйван ба канатыг үйлдвэрээс нь төмөр дамарт ороож гаргах бөгөөд тэдгээрийг барилгын талбайд буюу төмөр бетоныүйлдвэрт тэгшлэх төхөөргөөр оруулан шулуутгаад тоос ба тосноос нь цэвэрлэнэ.

Бүтээц эдлэлд арматур хөвчлөх
Бүтээц эдлэлд арматур хөвчлөх.Бүтээц эдлэлд арматур хөвчлөх суваг гаргахад дараахь дарааллаар гүйцэтгэнэ. Суваг үүсгэхэд ган хоолой, бөөрөнхий төмөр шилбэ төмөр утсан зүрхэвчтэй резин мэтийн суваг үүсгэгчийг ашиглана.
Гэхдээ эдгээрийн голч нь хүчитгэх арматурынхаас 10-аас 15мм их байвал зохино. Суваг үүсгэгчийг бетонд оруулж цутгасаны дараа 15...20мин, тутам эргүүлж хөдөлгөж байх бөгөөд энэ нь бетонтой барьцалдахаас хамгаална. Цутгаснаас хойш 2...3 цагийн дараа суваг үүсгэгчийг болгоомжтой суглаж авдаг.
Том овортой бүтээцэд хүчитгэх нүх үүсгэгч гаргахдаа эржгэр гадаргатай нимгэн ган хоолой бетонд нь хийж цутгана. Бетон зохих бат бэхийг авмагц мөнөөх ган хоолойд арматур сүвлэж хавчдаг. Арматурыг хөвчлөхдөө шингэний домкрат хэрэглэнэ. Домкрат нь ( зур.) цилиндр, бүлүүр, арматур, баригч, тулгуур зэргээс бүрэлднэ. Янз бүрийн голчтой арматур бэхлэхэд баригчийг тухайн голчтой эргээр сольж тоноглоно. Бүлүүрийн баруун талаас шингэн тос оруулж өгвөл арматурыг бүлүүрийн иш чангааж хөвчлөгдөх болно. Ийнхүү зохих хүчээр хөвчилмөгц эргийг хөвчлөх эдлэлд тултал нь эрэгдэж өгнө.